By 1968, the Communist leadership found its control threatened by a new climate of political liberalism and a desire for democracy that was sweeping across Eastern Europe. While this radical political environment was more pronounced in Czechoslovakia, the Polish government nonetheless found that many people were beginning to grumble for greater freedoms. Using the nation’s Jewish population as a scapegoat (less than 30,000 Jews remained by this time), the Polish government began a campaign that branded Poland’s Jews as the root of the country’s political and economic problems. Coupled with charges that Poland’s Jews were working in espionage-related collusion with Israel (which had defeated Poland’s Arab allies in the Six-Day War of the previous year), Jewish people were forced out of their jobs and homes and were suddenly encouraged to leave the country in high numbers. By the time this purge ended, Poland’s Jewish population had virtually disappeared.

The story of the Polish purges of 1968 has curiously dropped from the memory of many people. This is somewhat understandable, as 1968 had more than enough happenings that some crises have been given lower precedent than others. And for many people, the story of Poland’s Jewish population seems to end with World War II; many individuals simply assumed that Holocaust survivors went to Israel or America rather than return to a country where many people did not want them. For bringing this story back to life, “Farewell to my Country” is one of the most invaluable documentaries in release.

In creating “Farewell to my Country,” Krakowski successfully overcame many obstacles that are required to relate a story of this magnitude. For starters, there is very little available film footage from this period that would cover the wide range of indignities and humiliations heaped upon the Jews of Poland. Most of the surviving footage is blurry television news clips of the Communist hierarchy giving double-talk speeches in which they claim tolerance for all people, but then suggest the Jewish population might be better off elsewhere. (Strangely, there is no footage of Jewish leaders in the U.S. or elsewhere condemning the Polish activities. Whether this was an oversight or whether no such footage was even shot is not answered here.)

Furthermore, much of the film is based on the oral histories of the people who were uprooted into exile. It would seem that many of these people were not comfortable relating their tales on camera, so “Farewell to my Country” instead substitutes actors for these survivors. While the words being used come directly from those forced out of Poland, the actors (who are not identified as such until the closing credits) deliver their memories in a moving and highly sincere tone. Not openly identifying the on-camera witnesses as actors may strike some as being curious, but the power of the words relayed here outweighs the process of bringing them to life. Many of the stories related here, from miserable adults subjecting children to anti-Semitic insults to children being assaulted daily because of their faith to university-educated professionals being forced to work in menial jobs, are astonishing in their depth of evil. “Farewell to my Country” sadly provides an inventory of petty and profound hatreds, which should have no place in any civilized society.

Some of the actual exiles appear on camera, including Krakowski himself, who relates how he and his sister immigrated to Los Angeles while their father was left behind in Poland. The film includes passages from letters written by their father, who was falsely told by the Polish authorities that his children abandoned him and renounced their Polish citizenship (when, in fact, the Polish government stripped them of their citizenship and denied the elder man’s emigration).

Krakowski was originally supposed to produce this film in 1998, on the 30th anniversary of the expulsion. He was invited by the post-Communist era government in Poland to film on location, but the invitation was abruptly canceled under the pretense of budget cuts for cultural projects. Mercifully, “Farewell to my Country” was produced and is presented as a testament to a country which placed such a high value on ignorance and intolerance that it created untold misery for thousands of people, disfiguring its own heritage with a scar of shame.

Andrzej Krakowski zebral wypowiedzi osób, które opuscily na zawsze Polske, i pare sposród tych, które w niej pozostaly. Duzo miejsca poswiecil postaci wlasnego ojca, akcentujac tym samym osobisty, a nie publicystyczny czy tez rozrachunkowy charakter dziela. Sam zreszta równiez pojawia sie w filmie. Sila rzeczy Farewell to My Country tylko w niewielkim stopniu rysuje szerszy, polityczny kontekst Marca. Z poszczególnych wypowiedzi wylaniaja sie losy jednostek, dramaty indywidualne.

Pamiec wygnanców przywoluje -­ co skadinad jest rzecza naturalna ­– epizody negatywne, zdarzenia traumatyczne, poczucie izolacji i wyobcowania. Z perspektywy czasu boli manifestowana tu i ówdzie niechec eksplodujaca nieoczekiwanie w pamietnym roku 1968.

Film Krakowskiego, wlasnie ze wzgledu na swój subiektywizm, na wybitnie osobisty ton niektórych wypowiedzi stanowic moze doskonale zarzewie dyskusji na rozleglejsze, bardziej zasadnicze tematy. Porusza bowiem drazliwe struny uczuc, zapiekle urazy, zajadle uprzedzenia. Jest prowokujaco emocjonalny.

Z mojego punktu widzenia ma dwie slabosci, które wynikajà niestety z tzw. przyczyn obiektywnych, niezaleznych od intencji i woli rezysera – ­w tych warunkach nie mozna bylo inaczej. Po pierwsze: jest anglojezyczny, co w jakis trudny nawet do wytlumaczenia sposób wykrzywia czy tez nawet falszuje sens i uczuciowe podteksty wypowiedzi. One sa przeciez myslane i odczuwane po polsku. W dodatku nie jest to film dla publicznosci amerykanskiej -­ choc jego wymowa moze byc czytana uniwersalnie. To film dla Polaków i polskich Zydów –­ poczatek trudnego dialogu. Po drugie: niedobrze sie stalo, ze niektórych wypowiedzi nie wyglaszaja ich autorzy. Odbiera im to czesc wewnetrznej prawdy.

Ale, niezaleznie od tych zastrzezen, film Andrzeja Krakowskiego jest wydarzeniem godnym szczególnej uwagi, znaczacym swiadectwem epoki, zarazem zas autentycznym glosem jednostki, która z “calym swoim zlem i bólem” uczestniczy w dramatach historii.

Andrzej Krakowski, filmowiec i jeden sposrod zydowskich uchodzcow z tamtej emigracji, zrobil film o tym zpomnianym rozdziale. „Amerykanscy Zydzi mysla ze po Zagladzie nie bylo w ogole zadnych Zydow w Polsce” – powiedzial Krakowski w wywiadzie dla „Forverts”. Dlatego wlasnie zrobil ten film po angielsku, nie po polsku. „Zrozumialem ze jesli zrobie film po polsku z angielskimi podpisami to to zniweczy film.”

Film ten, „Farewell To My Country” jest wrazliwym dokumentalnym dramatem przekazujacym przezycia 18 polskich Zydow, ktorzy w 1968 roku nalezeli do mlodego pokolenia. Dzis ta osiemnastka jest rozsiana po roznych krajach – przede wszystkim w Szwecji, Danii, Ameryce i Izraelu. Poniewaz wielu z nich nie zna dostatecznie angielskiego, Krakowski zaangazowal aktorow, ktorzy opowiadaja ich historie. Nie jest to jednak wada. Aktorzy sa takze polskimi Zydami, mowia po angielsku z polskim akcentem i przekazuja te historie z uczuciem. Widz ma wrazenie ze to opowiadaja ci wlasciwi uchodzcy.

Krakowski przeplata film fragmentami aktualnych filmow z tamtych czasow. Pokazane sa demonstracje studentow, ktore doprowadzily do antysemickiej propagandy (wladze oczywiscie obarczyly wina za demonstracje Zydow). W jednej scenie widoczny jest Gomulka przy mikrofonie w czasie komunistycznego kongresu gdzie podburza tlum przciw „syjonistom” krzyczac: „Jestesmy gotowi wydac paszporty emigracyjne tym ktorzy czuje ze to Izrael a nie Polska jest ich ojczyzna!”, a ktos z tlumu wykrzykuje: „Zrobcie to juz dzis!” Najwieksza ironia antysemickiej kampanii Gomulki bylo to ze jego zona byla Zydowka.

W filmie opowiada Sabina, Zydowka z Wroclawia, taki icydent z owego roku: wychodzila wlasnie z klasy baletu i szla wziac udzial w demonstracji. Entuzjazm ktory tam panowal ogarnal i ja do tego stopnia ze spontanicznie zalozyla stroj baletowy i zaczela tanczyc przed tlumem. „Byl aplauz i ja bylam szczesliwa, szczegolnie gdy zobaczylam ze mnie fotografuja! Nastepnego ranka wchodze do kuchni i widze ze Mama patrzy zaplakanymi oczami na gazete. Tam byla fotografia jak ja tancze wsrod studentow i byla ona zatytulowana: ‘Syjonistyczne element wsrod naszej mlodziezy!’”

Slyszy sie rowniez w filmie slowa wymiany listow miedzy Krakowskim i jego ojcem, po tym jak syn wyjechal do Ameryki studiowac film. Gdy ojciec, ktory mial wysoka pozycje jako szef studia filmowego, zostal wyrzucony z pracy i zrozumial ze nie ma przyszlosci dla niego w Polsce, zwrocil sie do swojej corki i syna w Los Angeles aby sie zrzekli polskiego obywatelstwa, bo tylko w ten sposob moglby on wyemigrowac. Oni go posluchali, ale – jak to czesto bywalo – polskie wladze ukryly ta wiadomosc przed nim. We wzruszajacej scenie czytany jest list rozgoryczonego ojca, ktory strofuje swoje dzieci za brak serca bo nie chca ojcu pomoc.

Krakowski jak i inni Zydzi, ktorzy musieli opuscic Polske, zyja juz ponad 30 lat „w golusie”. Tym niemniej po dzis dzien uwazaja sie za Polskich Zydow. „Polska byla dla nas zla matka” – mowi Krakowski – „ale matke przeciez jednak kocha sie”. Film Krakowskiego przekazuje te wlasnie gorzka tesknote w sposob dla wszystkich zrozumialy i wywolujacy wspolczucie.