Z listu przesłanego do nas z Urzędu Miasta wynika, że Podlaski Konserwator Zabytków dopuszcza likwidację wzniesienia w parku i upamiętnienie nagrobków. Opracowano też dokumentację koncepcji modernizacji parku, ale na razie na przebudowę nie ma pieniędzy w budżecie Białegostoku.

Cmentarz żydowski nadal istnieje. Trzeba przywrócić o nim pamięć – Białystok Online – Polish, 12.10.
“Park Centralny” – tak zatytułowany jest film Tomasza Wiśniewskiego, którego premierę zaplanowano dziś w klubie Zmiana Klimatu.

– Po roku pracy ukończyłem film pt. “Park Centralny”. Ustaliłem, że najstarszy białostocki cmentarz żydowski z 1750 roku, tzw. “rabinacki”, na terenie którego znajduje się dziś Park Centralny nadal istnieje, ale jest przysypany piaskiem i gruzem! – mówi Tomasz Wiśniewski.

W latach 1952-1954 głównym architektem Białegostoku był inżynier, uznany architekt Michał Bałasz. To on przed ponad 60 laty zdecydował o zasypaniu cmentarza. Dokonał tego przy cichej akceptacji ówczesnych komunistycznych władz.

Bałasz wspomina, że po wojnie cmentarz był rozkradany i dewastowany, był miejscem na które wysypywano bezkarnie śmiecie, na którym piło się alkohol. Trzeba to było jakoś powstrzymać. Podjął więc decyzję o zasypaniu cmentarza, bo to był jedyny dla niego ratunek. Teraz uważa, że przyszedł czas, by go odkopać. Jego zdaniem, pod ziemią znajduje się około 1000 macew.

Pokaz filmu o godz. 18. W planach też dyskusja, którą poprowadzi Dariusz Szada-Borzyszkowski. Wezmą w niej udział m.in. Zbigniew Siwiński, prezes Towarzystwa Przyjaciół Kultury Żydowskiej, uznany architekt Michał Bałasz, znany artysta rzeźbiarz Jerzy Grygorczuk, Antoni Oleksicki, wieloletni Wojewódzki Konserwator Zabytków w Białymstoku oraz Tomasz Wiśniewski, reżyser filmu. Wstęp wolny.

Film “Park Centralny” ujawnia cmentarz w centrum Białegostoku – Poranny.pl – Polish, 11.10.
Film “Park Centralny” rozpoczyna kampanię na rzecz odkopania najstarszego cmentarza w Białymstoku i stworzenia w symbiozie z istniejącym parkiem, podziemnego lapidarium.

Najstarszy białostocki cmentarz żydowski z 1750 roku, na terenie którego znajduje się dziś Park Centralny nadal istnieje. Przysypany jest piaskiem i gruzem. W latach 1952 – 1954 głównym architektem Białegostoku był inżynier Michał Bałasz. Dziś, ten 90 letni człowiek postanowił w filmie Tomasz Wiśniewskiego “Park Centralny” powiedzieć prawdę. To on przed ponad 60 laty zdecydował o zasypaniu cmentarza. Dokonał tego przy cichej akceptacji ówczesnych władz.

– Po wojnie cmentarz był rozkradany i dewastowany. Był miejscem, na które wysypywano bezkarnie śmiecie, na którym piło się alkohol. Trzeba to było jakoś powstrzymać. Podjąłem decyzję o zasypaniu tego cmentarza, bo to był jedyny dla niego ratunek. Obecnie uważam, że przyszedł czas, że powinniśmy go odkopać – mówi Michał Bałasz. Jego zdaniem pod ziemią, stosunkowo płytko, znajduje się około 1000 macew. Jeszcze pod koniec 2011 roku do urzędu miejskiego trafiła zamówiona wcześniej koncepcja przebudowy parku. Oprócz lapidarium jest w niej mowa m.in. o przeszklonym pawilonie, czy niewielkim placyku. Na realizację tych planów wciąż nie ma pieniędzy. O dawnym cmentarzu żydowskim zrobiło się ponownie głośno w maju 2014 roku. Radni Platformy Obywatelskiej zaproponowali, by Park Centralny nazywał się Parkiem 4 Czerwca. Chodziło o upamiętnienie pierwszych, częściowo wolnych wyborów z 1989 roku. Włodzimierz Kusak, przewodniczący rady miejskiej zapraszał mieszkańców, by urządzali tu pikniki. Oburzyło to Lucy Lisowską, prezes Centrum Edukacji Obywatelskiej Polska-Izrael. – Pod ziemią są ludzkie szczątki – mówiła. Sytuacje próbowali łagodzić miejscy urzędnicy. – Nie cały dzisiejszy park był niegdyś cmentarzem. Chodzi mniej więcej o jedną trzecią terenu od strony Pomnika Bohaterów Białostocczyzny. Dziś jest tam m.in. plac zabaw. I w tym miejscu mieszkańcy mogą jak najbardziej robić pikniki – przekonywał Andrzej Meyer, wiceprezydent . Zbigniew Nikitorowicz, przewodniczący PO w radzie miejskiej próbował tłumaczyć, że chodzi tylko o zmianę nic nie mówiącej nazwy, natomiast upamiętnieniem cmentarza można się zająć później – np. poprzez stworzenie tu lapidarium. Jednak większość radnych nie przekonało to do zmiany nazwy. I właśnie teraz film “Park Centralny” rozpoczyna kampanię na rzecz odkopania najstarszego cmentarza w Białymstoku i stworzenia w tej przestrzeni w symbiozie z istniejącym parkiem, podziemnego lapidarium. Premiera filmu w niedzielę 12 października o godz. 18 w “Zmianie Klimatu” przy ul. Warszawskiej 6. Po projekcji odbędzie się dyskusja, którą poprowadzi Dariusz Szada Borzyszkowski. Wezmą w niej udział m.in. Zbigniew Siwiński, prezes Towarzystwa Przyjaciół Kultury Żydowskiej, architekt Michał Bałasz, prof. Jerzy Grygorczuk, znany artysta rzeźbiarz Antoni Oleksicki, wieloletni Wojewódzki Konserwator Zabytków w Białymstoku oraz dr Tomasz Wiśniewski, reżyser filmu.

Kirkut nadal istnieje. 1000 macew przysypanych gruzem? – m.Bialystok.gazeta.pl – Polish, 11.10.
Pokaz filmu Tomasza Wiśniewskiego ?Park Centralny? będzie miał premierę w niedzielę (12.10) w klubie Zmiana Klimatu. To zaskakujący dokument o historii najstarszego cmentarza żydowskiego w Białymstoku, na którego terenie dziś mieści się Park Centralny. Czyli park na wzgórzu rozciągający się między Białostockim Teatrem Lalek, placem Uniwersyteckim i ul. Kalinowskiego

Reżyser filmu, Tomasz Wiśniewski, mówi:

– Najstarszy białostocki cmentarz żydowski z 1750 roku, tzw. rabinacki, nadal istnieje. Ale jest przysypany piaskiem i gruzem. W latach 1952-1954 głównym architektem Białegostoku był inżynier, uznany architekt Michał Bałasz, projektant ponad 100 kościołów i cerkwi. Dziś, ten 90-letni człowiek postanowił powiedzieć prawdę. To on ponad 60 lat temu zdecydował o zasypaniu cmentarza. Dokonał tego przy cichej akceptacji ówczesnych komunistycznych władz – mówi Wiśniewski.

Jeszcze tysiąc macew?

I przytacza słowa Michała Bałasza, które padają w filmie: “Po wojnie cmentarz był rozkradany i dewastowany. Był miejscem, na które wysypywano bezkarnie śmiecie, na którym piło się alkohol. Trzeba to było jakoś powstrzymać. Podjąłem decyzję o zasypaniu tego cmentarza, bo to był jedyny dla niego ratunek. Obecnie uważam, że przyszedł czas, że powinniśmy go odkopać”.

Zdaniem architekta – pod ziemią, stosunkowo płytko, znajduje się około tysiąc macew. O swojej decyzji sprzed lat opowie sam – Michał Bałasz będzie bowiem gościem spotkania, które rozpocznie się tuż po pokazie filmu. Obok architekta, w dyskusji, którą poprowadzi Dariusz Szada-Borzyszkowski, udział wezmą: autor filmu Tomasz Wiśniewski, Zbigniew Siwiński – prezes Towarzystwa Przyjaciół Kultury Żydowskiej, rzeźbiarz Jerzy Grygorczuk, Antoni Oleksicki – wieloletni Wojewódzki Konserwator Zabytków w Białymstoku.

Stworzyć lapidarium?

Tym samym – jak twierdzi twórca filmu – film “Park Centralny” rozpoczyna kampanię na rzecz odkopania najstarszego cmentarza w Białymstoku i stworzenia w tej przestrzeni, w symbiozie z istniejącym parkiem, podziemnego lapidarium.

Początek niedzielnego spotkania – godz. 18, wstęp wolny. Uwaga – o godz. 18.15, z chwilą rozpoczęcia emisji filmu Zmiana Klimatu będzie zamknięta, spóźnialscy nie zostaną wpuszczeni.

Cmentarz rabinacki

Kirkut założono w latach czterdziestych XIX wieku. Kiedy się zapełnił, żydowska społeczność Białegostoku postanowiła o wybudowaniu kolejnego – przy ulicy Wschodniej. W międzywojniu na tym kirkucie (przy obecnej ul. Kalinowskiego) pochówki już się nie odbywały. Jak mówią źródła historyczne – to właśnie na cmentarzu rabinackim w masowej mogile pochowano kilkuset mężczyzn i chłopców spalonych żywcem w czerwcu 1941 roku w Wielkiej Synagodze (na zapleczu ulicy Suraskiej o tej tragedii przypomina dziś pomnik w kształcie pogiętej, wypalonej kopuły synagogi). Później, na terenie nekropolii, hitlerowcy postanowili składować gruz z żydowskiej dzielnicy rozciągającej się wokół Wielkiej Synagogi. Kilkanaście lat po wojnie kirkut zniknął właściwie całkowicie z powierzchni ziemi – tym razem na skutek decyzji władz komunistycznych, które splantowały gruzowisko i utworzyły w tym miejscu park.